Tokom ovogodišnjeg učešća u okviru BINE, Novo groblje je predstavilo domaća i inostrana vojna groblja iz Prvog svetskog rata. Prvo groblje koje su posetioci obišli bilo je Francusko vojno groblje. Pored kratkog uvoda u istorijat razvoja Francuskog vojnog groblja, otkup zemljišta i njegovog uređenja, poseban akcenat je stavljen na povezanost izgradnje našeg vojnog groblja koje su Francuzi uredili u Tijeu i našeg učešća u uređenja njihovog vojnog groblja u Beogradu. Kapele na Francuskom vojnom groblju su realizovane po projektu arhitekte Milutina Borisavljevića, dok je ogradu realizovao arhitekta Rajko Tatić po idejnoj skici arhitekte Svetozara Genčića. Kapiju je 1931. godine predsednik Beogradske opštine Milan Nešić poklonio francuskom poslaniku, kod nas, Emilu Daru, sa rečima da je ona inspirisana arhitekturom srpskih srednjovekovnih manastira zahvaljujući kojoj smo očuvali nacionalni identitet i da je to najveća vrednost koju imamo. Emil Dar se iskreno zahvalio rečima da dva groblja njihovo u Beogradu i naše u Tijeu predstavljaju „besmrtan simbol bratskog saveza dva naroda“. Posebnu čast na Francuskom vojnom groblju ukazao nam je ataše Francuske Ambasade u Beogradu, koji je svojim kratkim upoznavanjem sa istorijatom Francuskog vojnog groblja u Beogradu, odličnim poznavanjem srpskog jezika, ali pre svega svojim dostojanstvenim i prijatnim držanjem pridobio sve simpatije posetilaca.
Potom je usledila poseta Italijanskom vojnom groblju gde su posetioci mogili da dožive delić oživljene arhitekture svetog Rimskog carstva pomešane sa hrišćanskom simbolikom, kao i da se upoznaju sa pričom o sedmorici (odnosno osmorici) prvih dobrovoljaca pripadnika „Legije Garibaldinaca“ koji su došli u Srbiju i borili se u redovima Zlatiborskog četničkog odreda u četi Vladimira Bana. Petorica dobrovoljaca su poginuli u borbama na Babinoj Glavi kod Višegrada, tamo su i sahranjeni, ali njihova tela nisu nikada pronađena. Na Italijanskom groblju im je postavljena spomen ploča, jer je upravo njihovo žrtvovanje trebalo da predstavlja okosnicu formiranja Italijanskog vojnog groblja.
Među poslednjim, posetioci su obišli Austro – ugarsko vojno groblje, gde su se upoznali sa soimboličnim reljefima koje je radio vajar Petar Gindert. Posebno ih je ganuo uklesan tekst u kapeli „POSVEĆENO HRABRIM PRIJATELJIMA I NEPRIJATELJIMA“ koji je stajao pored nestalog ulja na platnu, kao i čin guvernmana Beograda Adolfa fon Remena koji je nakon osvećenja još uvek nedovršene kapele na Austrougarskom vojnom groblju 8. oktobra 1918. godine (po novom datumu), obišao i srpsko vojničko groblje i odao počast (20 dana pre napuštanja Beograda). Na Austrougarskom vojnom groblju posebnu pažnju je privukao i spomenik prenet sa Dunavskom keja, a koji su Austrougari podigli kao zajednički spomenik njihovim i našim vojnicima.
Na kraju su posetioci obišli Srpsku kosturnicu branilaca Beograda i Rusku kosturnicu, gde su se posetioci detaljno upoznali sa istorijatom formiranja ove dve spomen kosturnice. Uredbom o uređenju i održavanju vojničkih grbalja donetom 1920. godine predviđeno je da se posle određenog vremena vojnička groblja urede, podizanjem adekvatnih obeležja nad kosturnicama. Pošto je prošlo deset godina od nastanka srpskih vojničkih grobalja u Beogradu, Udruženje rezervnih oficira i ratnika sa svojom ženskom sekcijom Fidaka pokrenulo je prvu ozbiljnu akciju za formiranje jedne zajedničke kosturnice u Beogradu 1926. godine. Planirano je da se posmrtni ostaci stradalih ratnika u odbrani Beograda prenesu u veliku kosturnicu, koja bi se podigla, na Novom groblju u Beogradu. Za podizanje kosturnice Beogradska opština na čelu sa predsednikom Kostom Kumanudijem ustupila je zemljište i obavezala se da će sa Novog groblja, gde je bilo najviše vojničkih grobova, obaviti prenos posmrtnih ostataka u zajedničku grobnicu – kosturnicu. Temelji kosturnice u koju je planirano da se smeste posmrtni ostaci branilaca Beograda ozidani su 1927. godine. Iste godine je obavljena ekshumacija vojničkih parcela na Novom groblju u Beogradu, a posmrtni ostaci palih ratnika u džakovima su ostavljeni na dnu kosturnice, pod vedrim nebom, jer su iskopavanja obavljena pre nego što je kosturnica završena. Beogradska opština je prenosom posmrtnih ostataka vojnika, iz parcela u kosturnicu, obezbedila prostor za sahranjivanje ostalih stanovnika Beograda, tako da je i brza odluka da se ustupi zemljište za kosturnicu i brza ekshumacija bila podstaknuta utilitarnim razlozima. Kosturnica je završena oktobra 1928. godine. Patrijarh Dimitrije je uz asistenciju petorice sveštenika, svečano osvetio kosturnicu na Dan mira, 11. novembra 1928. godine. Pored unutrašnje konstrukcije i ulaza sa istočne strane, kosturnica je nad zemljom imala formiranu kvadratnu terasu od oko 170 kvadratnih metara. Zidovi kosturnice su izgrađeni od veštačkog kamena, a unutrašnjost je osvetljena, prirodnim svetlom, preko prozora formiranih sa strane bočnih zidova terase. Ispod kosturnice u tri velike kripte, smešteni su posmrtni ostaci palih ratnika za koje nisu poznati podaci. Levo i desno u kosturnici su izrađene betonske pregrade sa metalnim kasetama na kojima su urezana imena i prezimena, dan i godina smrti, palih ratnika. Na kapitelima stubova koji nose gornju konstrukciju izvedene su u kamenu glave srpskih vojnika sa šlemovima, između kojih je na bočnim stranama kapitela predstavljen mač u lovorovom vencu, a sa frontalne strane srpski grb sa dvoglavim belim orlom, označavajući da je se radi o kosturnici srpskih vojnika. Unutrašnjost kosturnice sa kasetama i spomen – pločama duž zidova, formirana je po uzoru na ikonografiju pravoslavnih hramova, a sveti mučenici i ratnici za hrišćansku veru i crkvu oslikani u donjim zonama pravoslavnih hramova ovde su zamenjeni kasetama sa kostima mučenika stradalih za državu i naciju.
Udruženje rezervnih oficira i ratnika na čelu sa predsednikom Milanom Đ. Radosavljevićem nije se zadovoljilo samo podizanjem kosturnice. Odlučili su da nad kosturnicom podignu monumentalni spomenik, što je bio presedan u obeležavanju kosturnica formiranih na civilnim grobljima. Može se pretpostaviti da su na tu odluku, između ostalog, uticale i komemoracije koje su redovno održavane na stranim grobljima u neposrednoj blizini. Podizanje velikog memorijala na civilnom groblju privuklo je pažnju redakcije dnevnog lista Vreme, da pokrene raspravu oko mesta na kome se podizao Spomenik braniocima Beograda, pošto je spomenik po oceni stručnjaka umetničko delo, i da treba da bude podignut u jednom zabačenom, slabo istaknutom kraju u koji retko zalaze ne samo stranci, već i građani prestonice. U pozadini pokretanja „polemike“ bila je nedovoljno razvijena komemorativna svest ne samo kod naroda nego i kod dela intelektualaca. Pored raznovrsnih mišljenja, polemika oko mesta gde postaviti spomenik braniocima Beograda, nije našla na širi odziv stručne i kulturne javnosti, pošto je mesto za spomenik već bilo određeno (stena spomenika je bila podignuta), a sam spomenik nije privlačio preveliku pažnju. Konačni odgovor dao je Milan Đ. Radosavljević istakavši da je Spomen-kosturnica branilaca Beograda 1914 – 1918. podignuta je na centralnom (grobljanskom) delu Laudanovog šanca, na mestu gde se pri odbrani Beograda nalazila prva linija artiljerije, koja je svojim dejstvom sprečavala prelazak neprijateljskih trupa.
Spomenik težine 2.780 kg, izliven od legure bronze, bakra, kalaja i cinka, po dimenzijama je bio najveći u našoj Kraljevini. Spomenik nad kosturnicom osvećen je na Dan mira, 11 novembra 1931. godine Na osvećenju je prisustvovao kralj Aleksandar i druge istaknute državne i vojne zvanice.Spomenik nad kosturnicom rađen je po idejnoj zamisli Milana Đ. Radosavljevića i nacrtima Romana Verhovskog. Skulpturu orla izradio je Roman Verhovskoj, a skulpturu vojnika Živojin Lukić. Spomenik visine 19,40 metara i podnožja širine 14 metara podignut je na platou iznad kripte kosturnice. Centralni deo spomenika predstavlja stena koja simbolizuje Državu. Orgoman prignječeni orao na podnožju, simbolično predstavlja srušenog neprijatelja. Vojnik sa zastavom, znamenjem države na srcu i puškom, koja oličava snagu, nema agresivan stav, on je u položaju spremnog očekivanja. Po tumačenju koje je dao idejni tvorac spomenika Milan Đ. Radosavljević , monumentalna stena nad kosturnicom simbolizuje snagu naroda koja je naglašena formom dvoglavog belog orla od kamena. Raskinuti lanci simbolizuju ropstvo koje je srpski narod kroz vekove nosio. Beli orao je simbol mira, slobode i pravde, a u konfrontaciji sa crnim znači pobedu dobra nad zlim. Na vrhu stene je vojnik, pobednik, spreman da sa oružjem u ruci brani svoju državu, čiji je simbol visoko uzdignuta zastava. Krst na njenom vrhu, stav vojnika u vidu krsta, i krst na spomeniku znaci su stradanja srpskog naroda. Završna simbolika po zamisli graditelja je: večna slava oružju i junaku pobedniku, u čiju je čast spomenik podignut. Spomenik je piramidalne kompozicione sheme rađen u rustičnim masivnim formama, namenjen da se posmatra sa prednje strane, što odgovara tradiciji klasičnih narativnih memorijala. Pored simbolike, naglašene figuralnim i heraldičkim elementima ima naglašenu simboliku i u morfološkoj strukturi. Monumentalnost , čvrstina, kubičnost formi belog orla odražava čvrstinu i stabilnost Pobednika, odnosno države i naroda. Slična je po čvrstini, gotovo kubičnim forama figura srpskog vojnika na vrhu stene. Veličina crnog orla nije umanjena, jer umanjivati snagu suparničke strane značilo je umanjivati vlastitu jačinu, što je dobrim delom bilo povezano i sa praksom podizanja zajedničkih obeležja na grobljima zaraćenih strana i poštovanju neprijatelja. Na desnoj strani spomenika postavljen je top. Uključivanje originalnog ratnog naoružanja u spomenike i memorijale preuzeta je iz evropske memorijalne kulture devetnaestog i osamnaestog veka, čime se postizala autentičnost.
Infocentar JKP „Pogrebne usluge“
U Beogradu, 10.05.2021. godine
Ova objava je raspoloživa i na: srpski (cyr)
